گره چینی یا همان هنر چیدن قطعات گره یک از زیرشاخه‌های هنر اصیل و زیبایی معماری غنی ایران است. جالب است بدانید که این هنر هیچ‌گونه ارتباطی با کشور چین ندارد. این هنر شامل چیدن و ترکیب طرح‌های هندسی و نقوش مختلف با استفاده از موادی مانند چوب، فلز، سنگ، کاشی، آجر، آینه، گچ و…..است.
در این مقاله از صنایع آسوفلز به مقوله گره چینی و تاریخچه این هنر خواهیم پرداخت.
گره چینی یکی از نمادهای برجسته هنر و معماری ایرانی است. این هنر با استفاده از قطعات برش خورده از کاشی، آجر، گچ و چوب در طرح‌های گوناگون و تکرارپذیر با مفهوم وحدت‌بخشی هندسی، به طور هماهنگ در یک کادر تعریف شده و تکرارشونده در کنار هم قرار می‌گیرد. هندسه نقوش و ترسیم گره جزء جدانشدنی این هنر است. با استفاده از خط‌های صاف یا کمانی شکل می‌گیرد و در بسیاری از ساختمان‌های ایرانی، به‌خصوص در عمارت‌ها، مساجد، آرامگاه‌ها و آب‌انبارها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نقوش هنری تزئینی استفاده می‌شود.
هنر گره چینی به‌عنوان یکی از هنرهای دستی برتر جهان، در سطح جهانی شناخته شده و در بسیاری از مجموعه‌های هنری به نمایش گذاشته می‌شود.
در حقیقت، گره چینی یکی از هنرهای موروثی و قدیمی ایران است که ابتدا در این سرزمین شکل‌گرفته است. از دیرباز، گره چینی در ایران به‌عنوان یکی از هنرهای مرتبط با معماری شناخته شده بوده است.
این گره‌ها در معماری ایرانی به دلیل ظاهر زیبا و هنری که در ساخت آن وجود دارد، بسیار محبوب است و از دوران باستان تا به امروز در ساختمان‌های مختلف در ایران به کار گرفته شده است.
با گذر زمان، این هنر به سایر مناطق و کشورها منتقل شده و توسعه‌یافته است. همچنین، از طریق تجارت و مبادله فرهنگی با کشورهای دیگر، گره چینی به کشورهای اروپایی، آسیایی و خاورمیانه نیز صادر شده است.
معماری ایرانی به دلیل زیبایی، تزئینات و تنوع شگفت‌انگیز آن، همیشه در دنیای هنر و معماری جهان شناخته شده است. همین شناخت و شهرت، سبب شد که هنر و معماری ایرانی به‌سرعت در سراسر جهان شناخته شود و تأثیرگذاری آن روی هنر و معماری دیگر کشورها مشهود باشد.
گره چینی یکی از عناصر بااصالت در معماری کشور ایران است که با چیدن و ترکیب طرح‌های هندسی و نقوش متنوع خلق می‌شود. این هنر به نحوی غنی و زیباست که هم‌زمان با بهره‌گیری از مواد مختلف، ظاهری خارق‌العاده و بی‌نظیر به آثار می‌بخشد.
در گره چینی، هنرمندان با به‌کارگیری تکنیک‌های مختلف، مانند برش، حک، آجربری، کاشی‌تراشی، آینه بری و… قطعات مختلفی را تهیه کرده و سپس آنها را بادقت و هنرمندی در کنار یکدیگر می‌چینند تا طرح و نقشی خاص و یکتا ایجاد شود.
هنر گره چینی در زیباسازی داخلی خانه‌ها و فضاهای تجاری نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. برای ساخت اشیا با این هنر، مراحل بسیاری از جمله انتخاب مصالح مانند چوب یا فلز، تهیه طرح و الگو، برش و نگهداری از ابزارها به کار گرفته می‌شود. همچنین، این هنر به دلیل زحمت زیادی که در انجام آن صرف می‌شود، هزینة بالایی را به همراه دارد.
این هنر یکی از هنرهای اصیل و زیبایی است که برای ساخت اشیای مختلف از جمله مبلمان، درب و پنجره، لوستر، جواهرات و غیره به کار می‌رود. این هنر، به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های معماری غنی ایرانی، در حال حاضر در بسیاری از کشورها مورداستفاده قرار می‌گیرد.
نمونه‌های بسیاری از این هنر، از جمله تابلوها و صندلی‌های گره‌دار، در اماکن مقدس، کاخ‌ها، خانه‌ها، بازارها و… مانند مسجد جامع اصفهان و حرم حضرت معصومه یا مسجد سید اصفهان به نمایش گذاشته شده‌اند. همچنین، در دنیای هنر و دکوراسیون داخلی، این هنر به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین هنرها در جهان شناخته شده است.
گره چینی در دوره هخامنشی
معماری هخامنشیان به‌عنوان یکی از دوران مهم تاریخی ایران، تأثیر بسیاری بر معماری بعدی این سرزمین داشته است. در دوران هخامنشی، معماری به شکلی پیچیده و بسیار زیبا پیش رفته بود.
تأثیر معماری هخامنشی بر معماری بعد از اسلام در ایران نیز قابل‌توجه است. برای مثال، در معماری دوره اسلامی، ستون‌هایی مانند ستون‌های کاخ‌های هخامنشی به‌عنوان عناصر سازنده در مساجد و کاخ‌ها و بناهای دیگر به کار رفتند و به نماد شکوه و عظمت در این بناها تبدیل شدند.
به‌جرئت می‌توان گفت که ریشه‌های گره چینی در معماری ایرانی به دوران هخامنشی و حتی در دوره‌های پیشین‌تر از آن به ایران بر می‌گردد. البته باید توجه داشت که نقش گیاهی و حیوانی در معماری دیگر فرهنگ‌ها و دوره‌های تاریخی نیز مشاهده می‌شود و این نمادها و نقوش می‌توانند معنای متفاوتی در هر فرهنگ و دوران داشته باشند.
بااین‌حال، با مطالعه معماری هخامنشی و باتوجه‌به تنوع و فراوانی نقوش گیاهی همچنین تکرارشدن این نقوش کنار یکدیگر و استفاده از گل‌های نیلوفر در تعداد گلبرگ‌ها به تعداد ده و دوازده که خود نمادی از خورشیدی (شمسه) داخل گره چینی‌ها دارد، نشان می‌دهد که این نمادها در آن دوره به‌شدت موردتوجه و استفاده قرار گرفته بودند.
گره چینی در دوره ساسانیان
نقوش هندسی تکرارشونده که خود منشأ پیدایش گره چینی است در دوران ساسانیان، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین الگوهای معماری ساسانی به‌کاررفته است.
این هنر در ساختمان‌های ساسانی به کار گرفته می‌شد. خطوط منحنی و موجی به یکدیگر پیوند خورده و شکل‌هایی ایجاد می‌شد که بسیار زیبا و جذاب به نظر می‌رسید. همچنین این هنر تأثیر بسیاری در معماری ایرانی در دوره‌های بعدی نیز داشته است.
همچنین این نقوش در معماری ساسانی به دلیل زیبایی و ارزش هنری و زیبایی‌شناسی‌اش موردتوجه قرار گرفت. این الگو در نمای ساختمان‌ها، تزیینات دیواری، کاشی‌کاری‌ها و… در ساختمان‌ها به کار می‌رفت. باتوجه‌به معرفی و استفاده از این نقوش، ظاهر هنری و زیبایی ساختمان‌های ساسانی بسیار بهتر و جذاب‌تر شده بود.
در هنر دوره ساسانی، شاید بتوان گفت که اولین نقش به وجود آمده، فرم سواستیکا یا پیلی است که در آتشکده‌های زرتشتی مشهود است که نمونه آن را در آتشکده بهرام ری (تپه میل – آتشکده ری) مشهود است.
گره چینی در دوره سلجوقیان
تأثیرات معماری هخامنشی و ساسانیان در دوره سلجوقیان به شکلی شگفت‌انگیز در معماری مساجد و عمارت‌ها مشهود است. به‌طورکلی، تأثیرات معماری هخامنشی و ساسانیان در دوره سلجوقی، علاوه بر ایجاد یک شاخص دائمی در ایران، سبب شد که معماری ایرانی در دوره‌های بعدی نیز بهره‌مند از این تأثیرات باشد.
معماری دوره سلجوقیان با ترکیبی از معماری هخامنشی و ساسانیان به وجود آمد که آثار بسیار زیبا و هنرمندانه‌ای را در ایران به جا گذاشت. به دلیل تأثیرات قوی این دو دوره در معماری سلجوقی، معماری ایرانی در قرن‌های بعد نیز به شکلی شگفت‌انگیز از این تأثیرات بهره برد.
گره چینی یا همان هندسه نقوش، یکی از عناصر مهم و زیبای معماری دوره سلجوقیان است که در بسیاری از بناهای این دوره به‌کاررفته است. این گره به‌عنوان یک نماد شناخته شده از هنر و فرهنگ ایرانی به شمار می‌رود.
این هنر به‌عنوان یک عنصر دکوراتیو در معماری دوره سلجوقیان به‌کاررفته و در دروازه‌ها، مساجد، پل‌ها و بناهای عمومی مانند باغ، کاروان‌سرا و مدارس دیده می‌شود.
نمونه‌های زیادی از گره چینی در معماری سلجوقیان وجود دارد که برخی از مشهورترین آنها عبارت‌اند از: مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع ساوه، برج طغرل در ری.
گره چینی در دوره ایلخانیان
دوره ایلخانی به‌عنوان یکی از دوره‌های مهم تاریخ ایران، در زمینه هنر و معماری نیز به طور چشمگیری تأثیرگذار بوده است.
در معماری ایلخانی، گره چینی به‌عنوان یکی از عناصر تزئینی بسیار مورداستفاده قرار گرفته است. این عنصر در برخی بناهای دینی مانند مساجد و مدارس به‌کاررفته است.
در برخی از ساختمان‌های ایلخانی مانند مسجد جامع ورامین، گره چینی به‌صورت فراوان به‌صورت آجری به‌کاررفته است. در این مسجد، گره چینی‌های زیبایی در ساختار نمای مسجد و بدنه‌های آن قرار دارد.
از جمله ساختمان‌های دیگری که در آنها گره چینی به‌کاررفته است، می‌توان به مسجد جامع نطنز اشاره کرد. در هر یک از این ساختمان‌ها، گره چینی به‌عنوان یکی از نمادهای دکوراتیوی مورداستفاده قرار گرفته است و به زیبایی و جلال بیشتری به آنها بخشیده است.
گره چینی عنوان یکی از عناصر تزیینی مهم معماری به شمار می‌رود و در ساختمان‌های مختلف به‌کاررفته است. استفاده از گره چینی در این دوره از معماری ایرانی نشان می‌دهد که این عنصر هنری در تمامی دوره‌های تاریخ معماری ایران، از جمله دوره‌های باستانی، اسلامی و دوره قاجار، به‌کاررفته است و همچنان نیز به‌عنوان یکی از نمادهای هنری و فرهنگی ایرانی شناخته شده و موردتوجه است.
در برخی موارد، استفاده از مقوله گره چینی در ساختمان نشان‌دهنده رفاه و ثروت صاحبان ساختمان بوده است. برای مثال، در بنای بزرگ مسجد جامع اصفهان، از گره چینی‌های فراوانی به‌عنوان عنصر تزئینی استفاده شده است که نشان‌دهنده قدرت و ثروت دوره ایلخانی در ایران است.
گره چینی در دوره تیموری
یکی از برجسته‌ترین دوره‌های طراحی نقوش هندسی در زمان سلسله تیموریان در ایران بود که هنرمندان و معماران برخی از پیچیده‌ترین و زیباترین نمونه‌های این هنر را توسعه دادند.
سلسله تیموریان از اواخر قرن چهاردهم تا اوایل قرن شانزدهم بر بسیاری از آسیای مرکزی و ایران حکومت کردند و به حمایت از هنرها و علوم شهرت داشتند. یکی از برجسته‌ترین جنبه‌های هنر و معماری تیموری استفاده از نقوش هندسی بود که برای زینت‌دادن همه چیز از دیوار مساجد تا جلد کتاب استفاده می‌شد.
یکی از معروف‌ترین نمونه‌های طراحی الگوی هندسی دوره تیموری، مسجد گوهرشاد در مشهد است. این مسجد در اوایل قرن پانزدهم توسط همسر شاهرخ فرمانروای تیموری ساخته شد و از آن به‌عنوان یکی از زیباترین نمونه‌های معماری ایرانی دوره اسلامی در جهان یاد می‌شود. این مسجد با نقوش هندسی پیچیده‌ای تزیین شده است که با مصالح مختلفی از جمله کاشی، آجر و گچ اجرا شده است.
یکی از بارزترین جنبه‌های طراحی الگوی هندسی دوره تیموری استفاده از رنگ است. هنرمندان و صنعتگرانی که این الگوها را خلق کردند از طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها از جمله لاجورد، فیروزه‌ای، زرد و قرمز استفاده کردند.
استفاده از نقوش هندسی ایرانی در هنر و معماری تیموری به بناهای مذهبی محدود نمی‌شد. این نقوش همچنین برای تزئین طیف وسیعی از اشیا از جمله سرامیک، منسوجات و فلزکاری مورداستفاده قرار می‌گرفت.
استفاده از نقوش هندسی اسلامی در هنر و معماری تیموری تأثیر عمیقی بر فرهنگ‌های بعدی معماری ایران گذاشت. نقوش هندسی و تزیینی که در این دوره ایجاد شد الهام‌بخش هنرمندان قرار گرفت.
از نمونه‌های فاخر گره چینی در دوره تیموری در ایران می‌توان به بناهای زیر اشاره کرد:
- مسجد کبود تبریز
- مسجد جامع یزد
- مسجد جامع کرمان
- مسجد گوهرشاد مشهد
گره چینی در دوره صفویه
گره چینی ایرانی یا همان هندسه نقوش در معماری دوره صفویه، به‌عنوان یک الگوی تزئینی پرکاربرد در آثار معماری مذهبی و دولتی مانند مساجد، ایوان‌ها و کاخ‌ها به‌کاررفته است.
در گره چینی دوره صفوی می‌توان گفت که گره‌های ده به شکل‌های تند و کند در این معماری به‌صورت فراوان در قالب گره‌های ساده یا شاه گره‌ها اجرا شده است.
گره چینی ایرانی به دلیل زیبایی و ظرافت هندسی آن، در دوره صفویه بسیار محبوب شد و به‌صورت گسترده در معماری این دوره به کار رفت.
در بسیاری از مساجد دوره صفویه نیز از گره چینی ایرانی به‌عنوان الگوی تزیینی استفاده شده است. به‌عنوان‌مثال، در مسجد شیخ لطف‌الله این نقوش در با کاشی معرق در مقرنس محراب به‌صورت کاملاً استادانه‌ای اجرا شده است.
در کنار گره چینی ایرانی، در دوره صفویه الگوهای دیگری نیز مانند اسلیمی و ختایی کار گرفته شده‌اند، اما گره چینی ایرانی به‌عنوان یک الگوی تزیینی بسیار برجسته و قابل‌توجه بوده است.
گره چینی ایرانی نه‌تنها در معماری مذهبی، بلکه در معماری غیرمذهبی نیز به‌کاررفته است. به‌عنوان‌مثال، در بنای عالی‌قاپو در اصفهان که در دوره صفویه به‌عنوان دفتر امور دولتی به‌کاررفته بود، هندسه نقوش به‌عنوان الگوی تزیینی استفاده شده است.
گره چینی ایرانی در طراحی و تزئینات مدارس نیز به‌کاررفته است. به‌عنوان‌مثال، مدرسه چهارباغ در اصفهان که در دوره صفویه ساخته شده بود، دیوارها و درهای آن با هندسه نقوش تزئین شده بود.
استفاده از گره چینی ایرانی به‌عنوان الگوی دکوراتیو در معماری دوره صفویه، نشان‌دهنده تلاش معماران ایرانی برای ایجاد یک الگوی هندسی منحصربه‌فرد و خاص بوده است.
گره چینی در دوره قاجار
گره چینی (نقوش هندسی) یکی از بارزترین اشکال هنر ایرانی است که در معماری، هنرهای تزئینی و خوشنویسی قدمتی طولانی دارد. در دوره قاجار در ایران، این نقوش برجسته بود و در زمینه‌های مختلف از جمله مساجد، کاخ‌ها و سایر بناهای عمومی مورداستفاده قرار می‌گرفت.
نقوش هندسی سابقه‌ای طولانی در ایران دارد که به دوران باستان ایران بازمی‌گردد. این نقوش با طرح‌های زیبا و درهم‌تنیده که بر اساس یک سری اصول ریاضی و هندسی استوار است.
در دوره قاجار در ایران، نقوش هندسی در تزیین بناهای عمومی برجسته بود. این نقوش در زمینه‌های مختلفی از جمله در تزئین مساجد، کاخ‌ها و سایر ساختمان‌های عمومی استفاده می‌شد. یکی از معروف‌ترین نمونه‌های نقوش هندسی در دوره قاجار، کاخ گلستان تهران است. این کاخ دارای یک گره‌های هندسی ساده و پیچیده است که در حیاط مرکزی و فضاهای مختلف آن به‌مراتب دیده می‌شود.
هندسه نقوش در دوره قاجار فقط جنبه تزئینی نداشت؛ آنها همچنین دارای اهمیت فرهنگی و مذهبی قابل‌توجهی بودند. الگوهای هندسی مبتنی بر یک سری اصول ریاضی است که منعکس‌کننده نظم و هماهنگی جهان است. این هماهنگی منعکس‌کننده یگانگی خداوند و خود الگوها به‌عنوان شکلی از دعا در نظر گرفته می‌شود که نشان‌دهنده فداکاری هنرمند به خداوند است.
یکی از مواردی که توسط هنرمندان ایرانی در ساخت هندسه نقوش موردتوجه قرار گرفته الهام‌گرفتن از کیهان‌شناسی است. در کیهان‌شناسی، جهان متشکل از یک سری دایره‌های متحدالمرکز است که زمین در مرکز و آسمان در بالا قرار دارد. این کیهان‌شناسی در بسیاری از الگوهای هندسی که از یک سری دایره‌ها و اشکال دیگر تشکیل شده‌اند، منعکس شده است. استفاده از این الگوها به‌عنوان راهی برای بیان نظم کیهانی جهان در زندگی روزمره تلقی می‌شد.
نقوش هندسی در تولید منسوجات، سرامیک و سایر هنرهای تزیینی در دوره قاجار استفاده می‌شد. این نقوش غالباً در تزیین قالی‌ها و کاشی‌ها که کالای صادراتی قابل‌توجهی برای ایران در این دوره بود، استفاده می‌شد.
نقش گره چینی در دوره پهلوی
نقوش هندسی برای قرن‌ها جزءلاینفک هنر و معماری ایرانی بوده است. در دوران پهلوی اول و دوم در ایران، این نقوش به شکوفایی خود ادامه دادند و در تزیینات ساختمان‌های عمومی، منسوجات، درودگری، کاشی‌کاری و سایر هنرهای تزیینی بسیار مورداستفاده قرار گرفتند.
استفاده از نقوش هندسی در دوره پهلوی امر جدیدی نبود، زیرا این نقوش قرن‌ها بخشی از هنر و معماری ایران بوده است. بااین‌حال، در این دوره، علاقه مجددی به استفاده از این الگوها وجود داشت، زیرا آنها به‌عنوان منعکس‌کننده میراث‌فرهنگی ایران و به‌عنوان راهی برای اثبات هویت ایرانی در مواجهه با مدرنیزاسیون غربی تلقی می‌شدند.
یکی از معروف‌ترین نمونه‌های نقوش هندسی در دوران پهلوی، برج آزادی (شهیاد) تهران است که در سال ۱۹۷۱ به مناسبت ۲۵۰۰ سالگی امپراتوری ایران ساخته شد. این برج دارای یک الگوی هندسی در نمای بیرونی آن است که از مجموعه‌ای از دایره‌ها و اشکال دیگر تشکیل شده است. این الگو برای انعکاس نظم کیهانی جهان طراحی شده است و به‌عنوان راهی برای بیان فرهنگ و هویت ایرانی تلقی می‌شود.
نقوش هندسی اسلامی نیز در زمان سلطنت پهلوی در تولید منسوجات، کاشی‌کاری و سایر هنرهای تزیینی استفاده می‌شد. این نقوش غالباً در تزیین قالی‌ها که کالای صادراتی قابل‌توجهی برای ایران در این دوره بود، استفاده می‌شد. از این نقوش در تزیین کاشی‌ها نیز استفاده می‌شد که در زمان پهلوی به مقدار زیاد تولید می‌شد.
لطفا جهت هر گونه طراحی، مشاوره و ثبت سفارش با ما به شماره ۰۹۱۲۹۱۷۹۹۰۶ تماس بگیرید.
